BÌNH LUẬN VỀ BÀI THƠ “HÀNH GIẢ” CỦA TRẦN BỈ NGẠN

HÀNH GIẢ
(Trần Bỉ Ngạn)

Tôi sẽ hát cho các bạn nghe
Giữa trưa có một người băng qua cánh đồng
Và cô đơn là một mối tình không loan báo

Tôi sẽ hát cho các bạn nghe
Có những người thức trong đêm khuya
Như những vì sao không ngủ
(Bởi vì đêm đã là giấc ngủ của những vì sao)
Những vì sao ở rất xa rất xa
Nhưng không bao giờ ngừng hiện diện trên trái đất

Tôi sẽ hát cho các bạn nghe
Có những bước chân ra đi trước lúc bình minh
Cùng với mặt trời, đi qua thành phố
Bước trên những con đường, những tàng cây
Những ngôi nhà cao tầng, những dòng sông thao thức
Bước qua thành phố mà không một ai hay biết
Đơn giản chỉ vì những bước chân ấy là ánh sáng

Tôi sẽ hát cho các bạn nghe
Thành phố này như một tấm gương
Tôi soi vào đấy và thấy tất cả mặt mình
Với vô vàn mắt tai mũi miệng
Con mắt có nụ cười và con mắt có nước mắt
Những ô cửa vui tươi, những cuộc sống đau buồn hơn cái chết
Nhưng tôi vẫn hát
Thành phố này là tôi là một tấm gương

Tôi sẽ hát cho các bạn nghe
Ít nhất trong thành phố này có một người
Mà tình yêu không là sự trao đổi
Có thể đó là một gã điên
Vì không biết chọn lựa phân biệt
Một tình yêu không mua bán, một tình yêu tỏa sáng
Như ánh sáng là cái chết của chính nó

Tôi sẽ hát cho các bạn nghe
Có những người kiên nhẫn hơn thời gian
Mặc cho lúc nào cũng có sao trời rụng xuống
Mặc cho giờ nào cũng có kẻ ra đi
Có những người kiên nhẫn hơn thời gian
Để mọi người biết rằng trần gian này là không mất mát
Vì tất cả đã ràng buộc cùng nhau
Trong mối liên kết không thể nào phá hủy

Tôi sẽ hát cho các bạn nghe
Chiều nay có một người ngồi bên dòng sông thành phố
Thả những buồn vui của mình trôi xuôi ra biển
Như chưa từng sống lấy một ngày
Như chưa từng có những sáng thanh bình những ngày khói lửa
Bởi vì con ngươi người ấy đã mù vĩnh viễn
Trong ánh sáng thường hằng

Tôi sẽ hát cho các bạn nghe
Vũ trụ này rồi cũng có ngày tan mất
Và đâu đó có những hạt bụi tượng hình
Nhưng tôi sẽ hát cho các bạn nghe
Tôi sẽ có mặt trong thiên hà thứ nhất
Bởi vì con người và thế giới này
Với tôi
Là tình yêu thứ nhất./

Khi tiếp cận “Hành giả”, điều đầu tiên cần nhận thấy là cấu trúc lặp lại của điệp khúc “Tôi sẽ hát cho các bạn nghe”. Đây không chỉ là một lời mời gọi mà còn là một nghi thức tuyên ngôn, một hành động định vị chủ thể “tôi” như một kẻ mang sứ mệnh, một Thi nhân-Hành giả muốn hé mở những tầng nghĩa khuất lấp của tồn tại cho “các bạn” – những người có thể đang mờ mịt trong cái nhìn đời thường. Đây là một cấu trúc của người ban phát ánh sáng và kẻ tiếp nhận.

CẤU TRÚC LƯỠNG PHÂN VÀ SỰ HÒA GIẢI

Bài thơ trình bày một loạt các đối cực, những lưỡng phân tưởng chừng không thể hòa giải,
nhưng lại luôn hướng tới một sự hợp nhất kỳ lạ:

• Cô đơn và Tình yêu: “cô đơn là một mối tình không loan báo”. Sự cô đơn ở đây không phải là trống rỗng, mà là một dạng tình yêu thuần khiết, không phô trương, nằm ngoài sự trao đổi thông thường. Nó gợi lên một trạng thái hiện hữu nguyên thủy, nơi cảm thức về bản ngã và liên kết với vạn vật hòa làm một. Đây là một sự “tái cấu trúc” khái niệm cô đơn thành một nguồn lực nội tại.

• Thức và Ngủ (Sao): “Có những người thức trong đêm khuya / Như những vì sao không ngủ / (Bởi vì đêm đã là giấc ngủ của những vì sao)”. Một nghịch lý đầy tính triết học. Sao “thức” (sáng) trong “đêm” (giấc ngủ của chúng). Điều này gợi ý về một hiện diện vượt thời gian và trạng thái, nơi sự tồn tại của “những người thức (tỉnh)“ (những hành giả) tương đồng với sự hiện diện thường hằng của các vì sao, bất chấp bóng tối vây quanh. Họ là những người mang ánh sáng trong chính bóng tối của chính mình và của thế giới.

• Hiện diện và Vô hình (Bước chân là ánh sáng): “Bước qua thành phố mà không một ai hay biết / Đơn giản chỉ vì những bước chân ấy là ánh sáng”. Đây là một trong những điểm nhấn cấu trúc mạnh mẽ nhất. Ánh sáng, vốn dĩ là thứ soi rọi, lại khiến kẻ mang nó trở nên “vô hình” trong mắt số đông. “Ánh sáng” ở đây không phải là ánh sáng vật lý, mà là một tần số hiện hữu khác, một sự thâm nhập vào thực tại mà không cần đến sự công nhận ngoại vi. Nó là bản chất của sự hiện diện, không phải là hình thức.

• Thành phố là Gương và Tôi: “Thành phố này như một tấm gương / Tôi soi vào đấy và thấy tất cả mặt mình… Thành phố này là tôi là một tấm gương”. Sự đồng nhất hóa giữa chủ thể và khách thể là một yếu tố cấu trúc then chốt. Thành phố, biểu tượng của sự phức tạp, hỗn độn của đời sống nhân sinh, lại trở thành phản chiếu nội tâm của người đang hát lên đây. Đây là một sự hòa giải giữa cái tôi cá nhân và cái toàn thể, nơi bản thân thành phố cũng là một dạng “hành giả” của chính chủ thể. Cái Tôi, dù với “vô vàn mắt tai mũi miệng” (đa diện, phức tạp, đầy mâu thuẫn nội tại), vẫn chấp nhận và hát lên, bởi lẽ nó thấy chính mình trong cái phản chiếu đó – một sự thức nhận bản ngã thông qua ngoại cảnh.

• Tình yêu không trao đổi và Sự điên rồ: “Một tình yêu không là sự trao đổi / Có thể đó là một gã điên / Vì không biết chọn lựa phân biệt / Một tình yêu không mua bán, một tình yêu tỏa sáng / Như ánh sáng là cái chết của chính nó”. Điên ở đây không phải là bệnh lý mà là vượt ra ngoài quy ước. Tình yêu “không trao đổi” là tình yêu phi vật chất, vô điều kiện, một tình yêu nguyên bản và thuần khiết. Câu “ánh sáng là cái chết của chính nó” là một ẩn dụ đầy sức mạnh: ánh sáng tự thân đã là sự ban phát, sự cạn kiệt, sự hiện diện đồng thời là sự tiêu hao chính mình. Nó không đòi hỏi sự đền đáp.

• Kiên nhẫn hơn thời gian và Sự bất diệt: “Có những người kiên nhẫn hơn thời gian… Để mọi người biết rằng trần gian này là không mất mát / Vì tất cả đã ràng buộc cùng nhau / Trong mối liên kết không thể nào phá hủy”. Đây là ý niệm về sự vĩnh cửu trong cái hữu hạn, về một trật tự siêu nghiệm kết nối vạn vật. “Không mất mát” ở đây không phải là không có cái chết, mà là cái chết chỉ là một sự chuyển hóa, một phần của mối liên kết vĩnh cửu đó. Những hành giả này là những người chứng kiến và khẳng định sự bất diệt của “tất cả”, vượt lên quy luật sinh diệt của thời gian.

• Mù vĩnh viễn trong ánh sáng thường hằng: “Bởi vì con ngươi người ấy đã mù vĩnh viễn / Trong ánh sáng thường hằng”. Đây là một trong những cú chốt cấu trúc đầy ám ảnh. Mù không phải là thiếu ánh sáng, mà là mù vì quá nhiều ánh sáng, ánh sáng “thường hằng” – ánh sáng của chân lý, của sự thật tuyệt đối. Đây là một trạng thái giác ngộ, nơi con mắt vật lý không còn cần thiết, vì con mắt tâm linh đã được khai mở bởi một thứ ánh sáng vĩnh cửu, không biến đổi. Cái tôi này đã vượt qua mọi trải nghiệm cá nhân (“chưa từng sống lấy một ngày / chưa từng có những sáng thanh bình những ngày khói lửa”) để hòa nhập vào một trạng thái vô ngã.

Ý NGHĨA CỦA “HÀNH GIẢ”:

“Hành giả” trong bài thơ này không chỉ là một người đi đường theo nghĩa đen, mà là một người mang sứ mệnh, một triết nhân, một người giác ngộ. Họ là những người sống ngoài quy ước, nhìn thấy những điều mà số đông không thấy, và có sứ mệnh “hát” lên, tức là tuyên ngôn những chân lý ẩn khuất.
Toàn bộ bài thơ là một hành trình nhận thức và khẳng định tình yêu. Tình yêu ở đây không phải là cảm xúc thông thường, mà là một nguyên lý vũ trụ, một “mối liên kết không thể nào phá hủy” giữa con người và thế giới. Việc kết thúc bằng “Vũ trụ này rồi cũng có ngày tan mất… Nhưng tôi sẽ có mặt trong thiên hà thứ nhất / Bởi vì con người và thế giới này / Với tôi / Là tình yêu thứ nhất” là một lời tuyên ngôn về sự bất diệt của Tình yêu và sự hiện diện của chủ thể dù vũ trụ có biến thiên. Chủ thể “tôi” tự đặt mình vào vị trí khởi nguyên của sự sáng tạo, bởi vì tình yêu là động lực đầu tiên và cuối cùng của mọi hiện hữu.

Về mặt cấu trúc, bài thơ là một chuỗi những mặc khải được nối kết bằng điệp khúc. Mỗi đoạn là một lát cắt của thực tại, được phơi bày dưới ánh sáng của triết lý và sự cảm nhận đặc biệt của “hành giả”. Nó không chỉ là thơ, mà là một thiên luận ngắn về bản chất của sự tồn tại, tình yêu và giác ngộ, được trình bày một cách cô đọng nhưng đầy sức gợi.

BÌNH LUẬN VỀ BÀI THƠ “HÀNH GIẢ” CỦA TRẦN BỈ NGẠN
BBT Tại đây và Bây giờ, @2025.

🌻

-Hình: Bức “Monk by the Sea” của Casper David Freidric.

Post: Tâm Ngọc Đồng Minh