BẢN CHẤT CỦA TÂM (TÂM BẢN NHIÊN)

“Cái được gọi là ‘tâm’ không thể nhận ra như cái này hay cái kia. Nó không phải là một thực thể và không có những đặc trưng để định nghĩa. Nếu con tìm nó, nó không thể được tìm thấy vì nó trống không từ sơ thủy, không có tinh túy bản chất. Trống không, nó vượt khỏi diễn tả, không bị sanh, chết, đến đi chạm đến. Nó không được tạo ra bởi bất cứ nguyên nhân nào cũng không bị hủy diệt bởi bất cứ điều kiện nào. Nó tồn tại không bị chạm đến trong tánh Không, không tăng và giảm, phát triển và suy tàn, hay bất cứ loại biến đổi nào.”

Cái thấy này diễn tả Nuden Dorje, nó là terma của ngài, bản văn mà cũng là sự có mặt của ngài. Nó diễn tả kinh nghiệm riêng của Nuden Dorje về bản tánh của tâm ngài. Nó không phải là một bài thuyết pháp khách quan về bản tánh của tâm. Chúng ta cần đáp ứng với những lời của ngài bằng một cách rộng mở, cho phép chúng ta xúc chạm hơn là dùng những khái niệm để bao phủ tâm chúng ta.

Người Tây Tạng nói rằng bạn có thể dùng bơ để làm mềm da những nếu bạn giữ bơ trong một bao da thì bơ sẽ dần dần khô và giòn. Tương tự, chúng ta có thể dùng pháp để làm mềm chúng ta, để mở những điểm cứng nhắc khiến cho chúng ta trở nên rất mềm dẻo có thể đáp ứng với những tình huống. Hay chúng ta có thể làm đầy chúng ta với pháp khiến chúng ta trở nên một bình khô cứng, một người biết một số về pháp, nhưng thật sự không còn chỗ để di chuyển. Chúng ta cần mát xa pháp vào trong chúng ta để trở nên mềm dẻo với nó.

Câu 14 bắt đầu: “Cái chúng ta gọi là tâm không thể nhận dạng như cái này hay cái kia.” Khi chúng ta thực hành nhìn tâm an trú ở đâu, nó đến từ đâu, nó đi đâu, chúng ta không thể tìm thấy cái gì riêng biệt. Có một sự thiếu vắng tính sự vật nào đó, không có tính sự vật trong cái chúng ta gọi là tâm. Câu kệ nói: “Nó không phải là một thực thể và không có những đặc trưng để định nghĩa.” Một đặc trưng định nghĩa là một tính cách nhờ đó bạn biết cái gì đó là cái gì và không là cái gì khác.

Nhưng khi chúng ta nhìn vào tâm, nó không có những tính cách riêng biệt. Nếu chúng ta cố gắng nói nó có một màu đặc biệt nào đó, chúng ta không thể tìm thấy. Nếu chúng ta cố gắng cho nó một hình dạng riêng biệt, sớm hay muộn nó cũng thay đổi khỏi hình dạng ấy và trở nên cái gì khác. Đôi khi cảm thấy như tâm chúng ta là một điểm nhỏ trong đầu và nó có thể chuyển động quanh thân bạn hay thình lình thấy nó bên phải hay bên trái. Bất cứ nó xuất hiện thế nào cũng chỉ trong một khoảnh khắc. Một khoảnh khắc xuất hiện của cái gì sanh khởi trong tâm, nó không phải là bản thân tâm mà do những khuynh hướng được thiết lập từ lâu của chúng ta, chúng ta rất dễ dàng lầm lẫn sự sanh khởi là bản thân tâm.

Bản văn nói: “Nếu con tìm kiếm tâm con không tìm thấy cái gì vì nó luôn luôn trống không.” Nghĩa là nó không hiện hữu như cái gì bạn có thể thấy như là một đối tượng. Nó không có hiện hữu khách quan và bởi vì nó trống không chúng ta không thể nói về nó, bởi vì ngôn ngữ là ở quanh những đối tượng, quanh những sự vật. Trong ngôn ngữ bình thường chúng ta nói: “Ồ, tâm tôi mệt”, “tâm tôi buồn”, “tâm tôi muốn có cái gì để làm.” Và chúng ta nói: “Tôi có một kinh nghiệm nó xuất hiện với tôi như tỏa khắp và chỉ ra một phẩm tính riêng biệt của tâm tôi.” Nhưng bản thân tâm nó có phẩm tính này không? Bản thân tâm có mệt hay buồn?

Rõ ràng một số kinh nghiệm sanh khởi trong tâm chúng ta có vẻ là sự tự suy nghĩ của tâm, chúng có vẻ được quy chiếu về tâm. Nhưng khi chúng ta theo sự sanh khởi ấy, nó không dẫn chúng ta đến tâm. Và đây là chỗ chúng ta phải rất cẩn thận, bởi vì đây là điểm nơi chúng ta có thể dễ dàng nói dối với chính chúng ta về kinh nghiệm của chúng ta là gì. Bởi vì chúng ta rất thường lầm lẫn kinh nghiệm được tạo dựng kết hợp bởi khái niệm với một kinh nghiệm. Khi chúng ta làm loại thiền định nghiên tầm này điều chúng ta thực sự thấy chỉ là khéo bao nhiêu chúng ta đã tự lừa dối mình, nhiều bao nhiêu lời nói dối chúng ta đã nói với mình về bản tánh của kinh nghiệm chúng ta. Chúng ta lấp đầy không gian với giả định, với cái chúng ta đã biết, hơn là làm công việc khó khăn hơn, tức là cố gắng để giả định qua một bên và thấy cái gì thực sự ở đó.

Nhưng khi chúng ta thực sự nhìn và thấy tánh Không này, không có gì cho những khái niệm bám vào và như vậy chúng trôi đi, như những đám mây trong bầu trời tự giải thoát ngay nơi thời gian và nơi chốn của chúng. Không có cái gì có thể áp dụng cho cái này và như vậy bản thân tâm vượt khỏi “sanh và chết, đến và đi”, bất biến. “Nó tồn tại không bị chạm đến trong tánh Không.” Nó không được tạo ra bởi bất cứ và nó không bị hoại diệt bởi bất cứ cái gì.

Thế nên cái chúng ta có là tánh giác hiện tại này, bởi vì rõ ràng chúng ta hiện hữu ở đây, có cái gì đang tiếp diễn không thay đổi, tất cả chúng ta đều biết cái đang là ở đây. Dù người đang biết không thể được tìm thấy như một chất thể, nó có khuynh hướng cố gắng đồng hóa nó như một chất thể. Nhưng bản thân tâm này không được cải thiện bằng những điều kiện tốt, nó cũng không được làm cho xấu hơn bởi những điều kiện xấu, nó không lớn hơn hoặc nhỏ hơn, nó không bao giờ trẻ, nó không bao giờ già. Thế nên rõ ràng khi bạn thức tỉnh với cái này, bạn sẽ rất kinh ngạc.

(Trích trong quyển Ngay Tại Đây, một bản văn kho tàng Đại Toàn Thiện của Nuden Dorje có tiêu đề Tấm Gương Của Nghĩa Hiển Nhiên, với bình giảng bởi James Low, nxb Thiện Tri Thức.)