Gia đình, tình bạn và thầy trò

Gia đình

• Người Nhật thường nói “con cái nhìn lưng cha mẹ mà lớn lên”. Để cho con nhìn thấy lưng thì cha mẹ phải hướng về phía trước mà tiến lên. Hôm nay hơn hôm qua, ngày mai hơn hôm nay, bản thân cha mẹ không ngừng hướng tới cách sống tích cực và tiến bộ, thì tự nhiên trong lòng con sẽ có tự tin và nguồn động lực để sống vươn lên. Đối với con cái, môi trường giáo dục lớn nhất là ở trong tâm hồn của bản thân cha mẹ.
• Điều hiển nhiên này ai cũng biết là chúng ta sinh ra trong gia đình, lớn lên và “thành người” trong gia đình. Có thể nói vợ chồng, cha con mẹ con, anh em được kết nối bằng một “qui luật” mà mắt thường không nhìn thấy. Sự kết nối tâm hồn ấy chính là kết tinh trong gia đình. Có thể nói mối kết nối này là mảnh đất không thể thiếu trong quá trình tạo ra con người.
• Trong quan hệ vợ chồng hay trong quan hệ gia đình thấm đẫm tình yêu thương, điều đặc biệt là luôn có sự hiện diện của người vợ “khéo động viên, hòa giải”. Những người trong gia đình thường hay chỉ trích khuyết điểm, nói lời bất thường hơn ta tưởng. Trong hoàn cảnh như thế, chỉ cần một lời động viên nhỏ cũng làm cho tinh thần người nghe được giải tỏa giúp cho mọi việc trong nhà được suôn sẻ. Sự lặp đi lặp lại hằng ngày như thế sẽ tự nhiên tạo ra mối liên hệ bền vững trong gia đình.
• Con cái hay nhìn sau lưng và nhanh chóng nhận ra, hơn người lớn nghĩ, những tính tốt của mẹ: tươi sáng, ham học, yêu thương, thông minh, tin tưởng, lạc quan, mạnh mẽ. Không thể nói dối hay đánh lừa chúng. Cách sống và hành động người cha cũng vậy.
• Thổi vào gia đình luồng gió nào, đứa con sẽ hít đầy phổi luồng gió đó mà lớn lên. “Sinh hoạt gia đình sẽ rèn luyện tất cả” là câu nói chí lý của nhà giáo dục Pestalozzi. Không khí gia đình ảnh hưởng đến mọi khía cạnh trong sinh hoạt hằng ngày, và nuôi dưỡng tâm hồn đứa con từ bên trong.
• Vai trò của gia đình là gì? Tôi nghĩ rằng xã hội càng thay đổi nhanh chóng, chúng ta càng phải quay về bản chất gia đình và ghi nhớ vai trò bất biến của nó. Về bản chất, gia đình là nơi sáng tạo nhân cách. Ở đó hằng ngày chúng ta cố gắng hoàn thiện cái chưa hoàn thiện, trau dồi nhân cách nhờ quan hệ gắn bó với nhau, làm cho tâm hồn thêm phong phú. Tôi nghĩ dù ở thời đại nào, ý nghĩ sâu xa không thay đổi về sự tồn tại của gia đình, là chỗ ở này.
• Gia đình tốt tạo nên con người tốt, con người tốt sẽ cống hiến tốt cho xã hội. Sự nỗ lực sáng tạo “gia đình sống bằng cái tâm”, là một viên gạch xây dựng xã hội mà con người có thể sống với những phẩm chất tốt đẹp của con người. 

Tình bạn

• Có quan hệ thân thiết với bạn bè trên thế giới là tốt, nhưng có tình bạn với những người xung quanh là quan trọng hơn cả.
• Quan hệ được kết nối bằng nhân cách và tâm hồn, sự không bị lung lay bởi bất cứ sóng gió nào, trên dốc gian nan nào, họ vẫn thân nhau, giúp đỡ nhau và tình bạn ngày càng thêm vững bền. Tình bạn chân thật chính là báu vật quý nhất trong đời. Ngược lại, có những quan hệ, khi thuận buồm xuôi gió thì trông có vẻ rất đẹp, nhưng khi gặp nghịch cảnh thì thái độ lại thay đổi, trở nên lạnh nhạt!
• Người sống hết lòng vì tình bạn là người cao quý. Đó là biểu lộ của sự thành thật, biểu hiện của nhân cách cao. Ngược lại, theo dòng thời gian, theo thay đổi thời đại, người quên đi bạn bè đánh mất tín nghĩa, là người “khó coi”.
• Không thể có sự linh hoạt, sáng tạo, sung sướng thực sự nơi con người cứ khép kín trong cái vỏ nhỏ bé của mình. Vì thế, họ không có hành động giá trị và hiểu biết sâu sắc. Ngược lại, nếu tích cực tiếp xúc, gặp bạn bè nói chuyện, cùng suy nghĩ tìm cách giải quyết vấn đề, thì tự nhiên sẽ đồng cảm và trí tuệ sẽ không ngừng tuôn trào, khiến mình tích cực hành động. Và tới lúc nào đó con người sẽ trở nên linh hoạt. Tình bạn sẽ đem lại cho sinh mạng sự trẻ trung.
• Chuyện thanh niên lớn lên trong các nền văn hóa khác nhau, tích cực giao lưu, củng cố tình bạn, tình người với nhau, sẽ đem lại tương lai xán lạn cho nhân loại. Vai trò mới trong giáo dục (thời đại toàn cầu hóa) là ở chỗ này, và đó cũng là một mục đích mà tôi sáng lập trường đại học Soka.
• Sự thành thật đối với người khác sẽ trở thành danh dự lớn nhất của mình.
• Người Trung Quốc có câu “Giao tiếp với người thì giao tiếp bằng tâm hồn, còn tưới cây thì tưới vào rễ”. Khi nuôi dưỡng cây thì ta tưới vào chỗ có rễ không nhìn thấy. Tương tự, trong giao tiếp không chỉ hình thức hay nghi lễ bề ngoài, sự tiếp xúc sâu giữa tâm hồn mới quan trọng, quan đó tình bạn mới nảy nở. Và ở đó mới có báu vật mà ta không thể mua trong đời.
• Tìm hiểu nghiên cứu khoa học, kinh tế, văn học v.v… cũng quan trọng, nhưng thể hiện cao nhất của con người là tình bạn. Tôi cho rằng tình bạn chính là hình ảnh thu nhỏ của vinh quang và thắng lợi trong cuộc đời. Người sống hết lòng với tình bạn và tín nghĩa, có thể xây dựng tuổi xuân của mình giá trị gấp nhiều lần, có thể tạo được cuộc sống giá trị gấp nhiều lần.
• Tôi tin rằng không có mối quan hệ con người nào giúp vượt qua những sự khác biệt về giá trị, hiểu nhau hơn, thân mật với nhau hơn bằng tình bạn.
• Tôi có nhiều bạn trên khắp thế giới và nhận thấy rằng những người thực sự thành đạt đều là những người giữ lời hứa. Phương châm sống của tôi cũng vậy. Vì vậy mà chúng tôi có thể an tâm, tin tưởng lẫn nhau. Nhờ thế nhiều tình bạn đã nở hoa, kết trái. Người giữ lời hứa là người vĩ đại nhất về phương diện con người.
• Để mở rộng giao lưu và tình bạn, điều quan trọng là đối thoại bình đẳng. Trong đối thoại, điều quan trọng trước tiên là khiêm tốn học ở bạn. Người dân ngạo mạn cũng như quốc gia ngạo mạn, không có bạn là điều đương nhiên.
• Một khi đã kết bạn thì tuyệt đối không phản. Bạn càng gặp khó khăn cảng phải bảo vệ. Đó là tính nhân văn và cũng là cách sống của tôi. Phản lại lòng tin tức là phản lại tính nhân văn của chính bản thân mình.
• Mở rộng tình bạn là mở rộng hòa bình. Đây là niềm tin mà tôi đã học được từ thầy tôi, nhà toán học Toda. Nói chung trong chính trị có mâu thuẫn, trong tôn giáo có mặt phải trái, trong kinh tế có giàu nghèo. Nhưng tình bạn là bình đẳng, phổ biến (hiện diện khắp nơi) và vĩnh viễn.
• Có thể vượt lên lập trường quan điểm, ý thức dân tộc để xây dựng tình bạn hay không? Điều này sẽ quyết định tương lai của nhân loại. Tình bạn là chìa khóa của thế kỷ 21. Đương nhiên đã là con người thì không thể tránh khỏi ý kiến khác nhau, xung khắc hay đối lập nào đó. Nhưng vì thế mà thù hằn giết nhau là tuyệt đối không được. Mọi người đều là thành viên trong gia đình nhân loại, sống dưới mài nhà “địa cầu”.

Thầy trò

• Có được người thầy mà mình tôn kính (sư phụ) trong cuộc đời, là hạnh phúc, là niềm vui lớn. Mối quan hệ sâu xa giữa thầy và trò là chỗ mà người ngoài khó hiểu nổi. Đạo làm đệ tử mà mình tự nguyện theo là niềm tự hào trong cuộc đời. Giữ trọn được đạo này ta sẽ có vẻ đẹp, vẻ đẹp cao quý của con người. Nếu không được như vậy thì cả thầy và trò cùng bất hạnh.
• Trong bất cứ giới (lĩnh vực) nào, hình ảnh của người giữ trọn đạo làm đệ tử mà mình đã tự nguyện theo bao giờ cũng đẹp, đáng trân trọng. Người như thế luôn có cuộc sống vươn lên tươi mới. Con vật có thể có tình mẹ con, tình anh em, vợ chồng, bạn bè. Nhưng sự gắn bó vĩnh viễn gọi là tình thầy trò thì chỉ con người mới có. Do đó, đối với con người, cuộc đời không có sư phụ thì thật là buồn. Sự quyết tâm theo thầy, không ngừng nỗ lực để đạt được như thầy, sẽ mang lại cho bản thân mình sự trưởng thành vô hạn.
• Cuộc đời mà có những kỷ niệm với người thầy mà mình tôn kính, là cuộc đời đẹp, phong phú. Con đường hạnh phúc của con người là ở chỗ “trân trọng gìn giữ kỷ niệm với thầy, hãnh diện về thầy, và cố gắng thực hiện lý tưởng của thầy”.
• Cơ bản về đào tạo con người là đạo thầy trò. Do đó khi nào còn giữ được tinh thần cao quý trong đạo thầy trò, thì cá nhân cũng như đoàn thể còn có thể hưng thịnh.

Trần Quang Tuệ biên dịch, NXB. Đại học Quốc gia Hà Nội