PHƯƠNG PHÁP LĨNH HỘI KIẾN THỨC – PHƯƠNG PHÁP THUCYDIDES

Tôi đã đề cập một chút về cách biện minh của việc điều tra lịch sử. Vậy nó diễn giải, giải thích và được áp dụng như thế nào? Lịch sử và khoa học, mặc dù cả hai đều mang tính thực nghiệm, nhưng có những hướng đi khá khác nhau cho những sản phẩm đáng tự hào nhất của mình. Trong khi khoa học thu nhỏ các kiến thức lại thành những định luật và nguyên tắc chung nhất, vĩ đại nhất, thì lịch sử lại phóng đại sự kiện để cung cấp những tài liệu phong phú với các chi tiết quan trọng: Cách mạng Công nghiệp phát triển như thế nào và tại sao nó diễn ra ở phương Tây chứ không phải ở phương Đông, hoặc do đâu mà các nước thuộc địa châu Mỹ đã giành được chiến thắng trong Cách mạng Mỹ chống lại nước Anh hùng mạnh và họ đã phải đối mặt với những nguy cơ gì. Trong khi khoa học cứng nhắc khái quát thế giới bằng các thước đo định lượng, thì lịch sử chuyển sang mô tả một cách rất phong phú: Dựa vào các nguồn tài liệu đã được chắt lọc, điều gì đã thật sự xảy ra, khi nào và tại sao?

Về nhiệm vụ giải thích, hiển nhiên việc giải thích trong môn lịch sử đề cập đến các nguyên tắc chung, chẳng hạn như các yếu tố kinh tế, ảnh hưởng của các nhóm quyền lực chủ chốt, hoặc tác động định hình của địa lý khu vực. Tuy nhiên, những nguyên tắc chung này thường không có trạng thái giống như các quy luật tự nhiên. Nguyên tắc giải thích trong môn lịch sử là kết nối các thông tin lại thành một bản tường thuật lịch sử hơn là sử dụng động cơ cá nhân của con người để thêu dệt nên cốt truyện của một cuốn tiểu thuyết, không gò ép các sự kiện diễn ra chính xác như chúng đã xảy ra mà làm sáng tỏ lý do tại sao sự kiện xảy ra theo cách đó lại có ý nghĩa như vậy. Ngoài ra, nếu khoa học cứng nhắc cố gắng giải thích một cách chân thực nhất về các hiện tượng, mặc dù thường gây tranh cãi, thì lịch sử lại thừa nhận rằng các bản tường thuật lịch sử khác nhau đại diện cho các quan điểm khác nhau là những lý giải có thể chứng minh được. Mỗi một sự kiện phức tạp đều không mang tính lịch sử đơn lẻ. Ở cả hai khía cạnh này, việc giải thích trong môn lịch sử giống như việc giải thích văn học hoặc nhân học hơn là trong các ngành khoa học cứng nhắc. Ứng dụng của kiến thức lịch sử (ví dụ về Chiến tranh Việt Nam như chúng ta đã đưa ra lúc trước) vào những quyết định chính trị đương đại có cùng bản chất quan điểm. Một lĩnh vực luôn áp dụng các nguyên tắc lỏng lẻo và lập luận bằng phép loại suy theo cách diễn giải cao cấp nhằm xác định các trình tự đàm phán hoặc không đàm phán, xâm lược hoặc không xâm lược, cấm vận hoặc không cấm vận, đồng minh hoặc không đồng minh.

Đáng buồn thay, phương pháp Thucydides không xuất hiện nhiều trong việc giảng dạy lịch sử truyền thống. Tom Holt mô tả phiên bản giảng dạy lịch sử truyền thống như công việc thông thường mà hầu hết chúng ta đã trải qua như nhận xét của một sinh viên: nó là “sự kiện của người khác”. Holt là tác giả của một cuốn sách nhỏ rất hấp dẫn, Thinking Historically: Narrative, Imagination, and Understanding (tạm dịch: Tư duy lịch sử: Tường thuật, Trí tưởng tượng và Hiểu biết), đưa ra quan điểm về việc học môn lịch sử có thể khác biệt như thế nào. Nguyên lý cơ bản của Holt là học sinh cần được hướng dẫn thực hành tìm hiểu lịch sử bằng một phiên bản phù hợp với mình.

Kỹ thuật này liên quan đến việc giải thích các nguồn tài liệu gốc, xem xét chúng một cách nghiêm túc để tìm ra những thành kiến tiềm ẩn, kết hợp nhiều nguồn khác biệt lại với nhau, để từ đó xây dựng nên câu chuyện lịch sử, một tác phẩm đặc biệt của việc tìm hiểu lịch sử, tường thuật về những gì đã xảy ra trước, xảy ra tiếp theo và sau nữa, rồi nguyên nhân của chúng. Ông không hề cho rằng mỗi sự kiện lịch sử chỉ có một bản tường thuật đúng. Ngược lại, những sắc thái mơ hồ luôn mang lại màu sắc phong phú cho việc tìm hiểu lịch sử. Tường thuật và tường thuật phản biện phát triển mạnh mẽ trong kỹ thuật này.
Theo chương trình giảng dạy truyền thống, học sinh thường được yêu cầu tìm hiểu các câu chuyện trong sách giáo khoa do người khác xây dựng lên. Những câu chuyện này đưa ra các sự kiện chính và vai trò chính của các nhân vật quan trọng, vốn được đề cập rất ít trong bản tường thuật. Mặc dù các nguồn như vậy có thể đưa ra những quan điểm trung lập một cách khéo léo và thận trọng, nhưng Holt cảnh báo rằng chúng có xu hướng không sinh động.

Một trong những lý do là vì chúng kiểm soát việc phát sinh các câu hỏi lớn. Tại sao điều này xảy ra mà không phải điều đó? Có đúng là những người này không có lựa chọn nào khác không? Điều gì sẽ xảy ra nếu người này đã hành động khác đi? Làm sao tin chắc rằng những ý định đã công bố của hành động này là thật? nó ta có Thậm chí, ngay cả câu chuyện chí công vô tư trong sách giáo khoa 1 cũng chứa đựng nhiều lời tuyên bố hơn là câu nghi vấn.
Holt khích lệ chúng ta tưởng tượng về một quá trình học lịch sử khác biệt, nơi mà học sinh tham gia vào các câu hỏi lớn giúp cho các sự việc và sự kiện trở nên sống động, giải thích các sự kiện được cho là đơn giản, đối mặt với các xung đột về giá trị trong việc xử lý các nguồn thông tin thể hiện những giá trị khác biệt, truy vấn các bằng chứng một cách hoài nghi và đọc nhiều bản tường thuật trái chiều nhau. Holt hình dung những gì người học sẽ làm là:

Sẽ thế nào nếu người học được phép tự mình kiểm tra các tài liệu nguyên bản của ngành nghiên cứu lịch sử và đưa cô ra những bản tường thuật thuyết phục của riêng họ về các “sự kiện”? Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta thường xuyên yêu cầu người học lựa chọn các bằng chứng rời rạc và in chưa đầy đủ của lịch sử rồi tường thuật lại dựa trên một câu hỏi và đưa ra một quan điểm nào đó? Sẽ ra sao nếu mỗi học sinh sử học được phép đọ sức trong những cuộc thi tường thuật về cùng một sự kiện nào đó? (trang 8)
Và sau đó:
Nhà sử học được đào tạo chuyên môn để xây dựng nên một câu chuyện lịch sử từ những vết tích và tàn dư bằng cách áp dụng phép phân tích và trực giác chuyên môn. Tôi cho rằng học sinh trung học có thể và nên làm như th vậy. (trang 31)

🍀🍀🍀🌼🍀🍀🍀

PHƯƠNG PHÁP LĨNH HỘI KIẾN THỨC – PHƯƠNG PHÁP THUCYDI
TRÍCH: FUTURE WISE: ĐIỀU GÌ ĐÁNG HỌC CHO TƯƠNG LAI? – DAVID N. PERKINS
Việt dịch: Khải Nguyễn – NXB Lao Động, 2022

Ảnh nguồn internet

Post: Tâm Ngọc Đồng Minh